Max Havelaar

Multatuli
Max Havelaar
Zesde druk door NRC Boeken, december 2011
Max Havelaar is een roman. Het boek heeft 319 bladzijden en bestaat uit 20 genummerde hoofdstukken zonder een titel. 
Op de voorkant van het boek staat de naam van de schrijver en de titel. Op de achtergrond is een foto van Multatuli te zien (pseudoniem voor Eduard Douwes Dekker).
Op de achterkant staat informatie over deze vernieuwde uitgave van Max Havelaar
Op de eerste pagina staan recensies over het boek en een paar bladzijden verder staat een woord vooraf van de redacteur Gijsbert van Es, informatie over Multatuli, een beschrijving van de personages en het motto.

Samenvatting

Het verhaal start met de wens van Batavus Droogstoppel om een boek te schrijven over koffie, aangezien hij makelaar in koffie is. Hij komt een oude schoolvriend tegen op straat, die hij voor het gemak Sjaalman noemt (hij wil liever geen namen noemen en hij droeg een sjaal) en hij gaf Droogstoppel een pakket met geschriften. Droogstoppel komt erachter dat deze geschriften ook verhalen over koffie bevat en wil dit gebruiken voor zijn boek. Echter ziet hij het somber in, omdat het te veel werk lijkt, maar hij schakelt zijn jongste bediende Stern in om hem te helpen. Het is de bedoeling dat Stern en Droogstoppel afwisselend hoofdstukken schrijven, maar wel allemaal enigszins naar de wens van Droogstoppel, het is uiteindelijk zijn boek.

Stern schrijft over de geschriften van Sjaalman en deze verhalen gaan over een zekere Max Havelaar, die pas benoemd is tot assistent-resident in Lebak, een gebied op Java. Een uitgebreid verhaal volgt over de aankomst van Havelaar op Java.

In het verhaal worden de verhalen van Stern (van Sjaalman, over Max Havelaar) steeds onderbroken door Droogstoppel. Hij onderbreekt met een preek van een dominee of met een betoog over hoe hij zelf nooit een buffel heeft gehad en toch tevreden is: 'Er zyn mensen die altyd klagen'.

Stern vertelt het verhaal van de inwoners van Java en hoe zij worden uitgebuit door de hoge piefen in het gebied. Bijvoorbeeld het verhaal over de buffelroof en Saïdjah en Adinda. De buffel is alles wat zij hebben en moeten leven van de landbouw, maar als hun buffel wordt weggenomen wordt overleven steeds moeilijker. Saïdjah gaat op reis om meer geld te verdienen en zijn eigen buffel te kunnen kopen en te kunnen trouwen met Adinda. Wanneer hij terugkomt in zijn dorp ziet hij dat de hele boel is leeggeroofd en in brand staat. Iedereen is vermoord door de koloniehouders.

Max Havelaar komt al gauw tot conflicten met de inlandse regent, die hij van corruptie en uitbuiting van zijn ondergeschikten beschuldigd. Hij wordt bij gebrek aan bewijs uiteindelijk niet voldoende gesteund door zijn omgeving. Uiteindelijk vraagt Havelaar aan de Gouverneur-Generaal ontslag uit 's lands dienst. Dit verhaal wordt onderbroken door uiteenzettingen over de structuur van het bestuurlijke apparaat in Indië, en over wat er met Havelaar vóór zijn verblijf in Lebak heeft afgespeeld. Droogstoppel doet ondertussen heel erg zijn best om te begrijpen wat dit allemaal met koffie te maken heeft, het hele Havelaar-verhaal. Aan het einde neemt Multatuli het woord over van Stern en Droogstoppel om zich te richten tot de koning. Hij vraagt aandacht aan de koning door het volgende te schrijven:

'Aan u durf ik met vertrouwen vragen of 't uw keizerlijke wil is:
Dat Havelaar wordt bespat met de modder van Slijmeringen en Droogstoppels?
En dat daarginds uw meer dan dertig miljoen onderdanen worden mishandeld en uitgezogen in uw naam?'

Opbouw compositie

De Max Havelaar is door Van Lennep in 20 hoofdstukken verdeeld. NRC Boeken heeft deze verdeling ook aangehouden. Toen Multatuli zijn boek in 'oorspronkelijke staat' terug bracht, heeft hij deze verdeling van de hoofdstukken aangehouden, terwijl hij het boek ooit had opgedeeld in 39 partjes. De hoofdstukken zijn genummerd.
Het boek bestaat uit 8 stukken waarbij Droogstoppel en Stern elkaar afwisselen, te beginnen met Droogstoppel. Opvallend is dat de scheiding van de passages niet gelijk loopt met de scheidingen tussen hoofdstukken. 
Het boek is redelijk ingewikkeld opgebouwd, maar als je het eenmaal door hebt, valt het uiteindelijk mee. Wat het boek zo ingewikkeld maakt, is het feit dat er verschillende vertellers zijn. 
De gebeurtenissen worden eerst vanuit Droogstoppel verteld en vanaf het vijfde hoofdstuk vanuit Max Havelaar. In het verhaal van Saïdjah en Adinda wordt verteld vanuit Saïdjah. 
Aan het einde weet je niet hoe het nu met de familie Havelaar afloopt, als Stern dit wil gaan vertellen, neemt Multatuli het woord. Aan de andere kant doet dit er ook niet toe, want het gaat niet zozeer om het personage Max Havelaar, maar om het onrecht waartegen hij in opstand kwam. 

Tijdsverloop 

De Max Havelaar is niet chronologisch opgebouwd. Er zijn verder ook veel flash-backs te bekennen. Multatuli neemt wel de tijd om de omgevingen te beschrijven, dit om het de lezer makkelijker te maken de situatie te begrijpen. Dit zorgt er voor dat er vertragingen komen in het verhaal. Verder zijn er geen tijdsversnellingen. 
Ruimte

Het verhaal speelt zich tijdens de passages van Droogstoppel en Stern in Amsterdam af, tijdens de andere passages in Lebak, op Java.
De omgevingen worden zeer goed beschreven, je kunt bij wijze van spreke Indonesië ruiken. Ook voor mensen die nooit in Indonesië zijn geweest kunnen een zeer goed beeld vormen van het landschap in Indonesië na het lezen van dit boek. Een zeer goed stuk uit het boek ging over het reizen in Indonesië omstreeks 1860. Dit stukje is ook mooi beschreven, een ander goed stuk ging over de huizen in Indonesië. Ook kan de lezer uit de beschrijvingen opmaken dat Multatuli veel van het Indonesische landschap houdt.

Wijze van vertellen

Er zijn meerdere ik-vertellers. De eerste is Droogstoppel, de tweede is stern, deze creëert een derde alwetende- ik-verteller, namelijk; Havelaar en als laatste Multatuli. Het is nogal ingewikkeld, want je moet telkens even omschakelen. Hoewel het andere ik-vertellers zijn, zijn allen een ander aspect van Douwes Dekker. Hierdoor leer je de verschillende kanten van Douwes Dekker kennen.

Thema

Het doel, en daarmee het onderwerp van het boek is: 'Verbetering van den boel in Indië, en herstel van mijn positie.' Aldus Multatuli zelf. Het thema maakt dat het boek nu nog actueel is: De eeuwig durende strijd van de eerlijke, weldenkende mens tegen macht, gezag, In het algemeen tegen onwrikbare principes. Dat is dus ook wat het boek door de tijd heeft gesleept. Multatuli wilde niet alleen de juistheid van de feiten in de wereld gooien, hij wilde dat de lezers beter gingen nadenken over dit soort dingen, hij wilde ze op onderzoek aansporen.

Motieven 

Een belangrijk motief is de voortdurende rolverdeling. Max Havelaar is vlug van begrip, vol liefde voor waarheid en recht, ridderlijk, moedig, stipt en ordelijk. Ook staat het model voor 'het goede'. Batavus Droogstoppel is zoals zijn naam al doet vermoeden een enorme droogstoppel. Hij stelt het slechte voor.
Uitbuiting van de bevolking en Max Havelaars strijd daar tegen is een nog belangrijker motief en staat in verband met de rolverdeling. Gedurende het hele verhaal van Max Havelaar probeert Max Havelaar de positie van de bevolking te verbeteren.

Personages

Max Havelaar

De hoofdpersoon is de tegen uitbuiting strijdende assistent-resident van Lebak in Nederland-Indische overheidsdienst, Max Havelaar. Hij is de autobiografische figuur van Multatuli. Hij is de held van het verhaal en lijkt alleen goede eigenschappen te bezitten. Hij is ridderlijk, moedig, vlug van begrip, intelligent, vrijgevig en edel. Daarbij is hij ook nog eens buitengewoon belezen en geleerd. Daarentegen worden Max Havelaar zijn slechte eigenschappen, zoals impulsief handelen of zijn vlagen van opvliegendheid, in het boek zo naar voren gebracht zodat hij de sympathie van de lezer wint. Max Havelaar lijkt een supermens te zijn. De manier waarop hij met vrouw en kind omgaat is zo lieftallig, hij lijkt de ideale vader. Hoewel als je het boek minder oppervlakkig bekijkt, blijkt Max ook eigenschappen te bezitten die minder goed bij een held passen en die de schrijver niet heeft kunnen onderdrukken. De onnoemlijke lijst van onderwerpen die Max bestudeerd heeft en die in het 'pak van Sjaalman' voorkomen, getuigt van zijn grote betweterigheid en zijn eigendunk. Max Havelaar is ook een slecht ambtenaar. Het lijkt wel alsof hij alleen mooi kan praten maar van zijn beloftes komt weinig. Hij beheert zijn administratie niet goed en gaat zeer slordig met zijn geld om. Havelaars' functie in het verhaal bestaat uit twee delen. Ten eerste symboliseert hij de kritiek van de schrijver op de toenmalige gang van zaken in Nederlands-lndië. Ook heeft hij als functie aan te tonen dat Douwes Dekker goed gehandeld heeft toentertijd en het slachtoffer is geworden van onbegrip. Multatuli wilde hiermee zowel zijn sociale als zijn maatschappelijke positie herstellen.

Batavus Droogstoppel
Hij is makelaar in koffie, Lauriersgracht No.37. Hij is de antiheld van het verhaal. Hij moet anti-sympathie bij de lezer wekken. Hij is gierig, dom, egoïstisch, arrogant en maakt zichzelf voortdurend belachelijk bij de lezer. Droogstoppel symboliseert precies de wereld van egocentrisme en corruptie die Multatuli wil bestrijden. Ook aan Droogstoppel heeft de schrijver een paar karaktertrekken meegegeven. Zo zegt Droogstoppel in het begin van het boek: 'Mijn boek moet gelezen worden, het moet de wereld in!' Dit is nu juist wat Multatuli ook wilde. Het is een voorbeeld waaruit blijkt dat ook in Droogstoppel stukjes van Multatuli zitten. Droogstoppel moet ervoor zorgen dat iedereen het boek van Multatuli leest. Droogstoppel maakt geen psychologische groei door.
Zijn functie is daarvoor het oproepen van anti-sympathie voor hem, en dus ook voor de Nederlandse handel-maatschappij. Hij heeft een tweede functie, en dat is die van verteller. Hij is de opdrachtgever van de verteller, Stern, en schrijft tussen de hoofdstukken door soms een stukje 'van meer solide aard'.

Stern
Dit is de jonge, ambitieuze zoon van een grootindustrieel die door Droogstoppel wordt geëmployeerde. De functie van Stern is de lezer te laten zien dat het 'logisch' is sympathie voor Max Havelaar te hebben De schrijver laat eigenlijk zien: 'Kijk, deze verstandige jongen is het met Max Havelaar, en dus met mij, eens.' Het is bijna een soort reclame. Natuurlijk wel 'valse' reclame omdat Stern een product van Multatuli is.
Over Stern zelf komen we verder niet veel te weten, alleen dingen die Droogstoppel over hem zegt.

Titel

De titel "Max Havelaar" slaat op een man genaamd Max Havelaar. Havelaar wordt in het boek uitvoerig beschreven. De man is zo belangrijk in het boek, omdat hij voor de inlanders in het vroegere Nederlands-Indië opkomt. 

De ondertitel "of De Koffieveilingen der Nederlandse Handelmaatschappij" is de titel die Droogstoppel (een contrast met Havelaar) aan het boek wilde geven. Multatuli gaf deze ondertitel, omdat in die tijd de koffiehandel veel geld opleverde voor de Nederlandse Staat. 

Motto

In het begin van het boek wordt er een onuitgegeven toneelspel beschreven. Dit kan als de motto van het boek worden gezien. In deze onuitgegeven toneelspel wordt Lothario ervan beschuldigd Barbertje te hebben vermoord. De rechter veroordeelt hem tot 'ophanging'. De rechter is vastbesloten; zelfs als hij Barbertje in levende lijve ziet blijft hij bij zijn besluit. Dit keer is de straf niet gebaseerd op moord, maar op eigenwaan. 

Dit motto heeft veel met het boek te maken. In dit toneelspel wordt er iemand (Lothario) onrecht aangedaan. In het boek zijn dit de inlanders in Indië. Ook is er een persoon met duidelijk veel macht in het toneelspel (de rechter). In het boek zijn dit de Nederlandse Staat en de Regent van Lebak. 

Keuzeopdracht 

Schrijf een krantenartikel over het boek

Honderdvijftig jaar geleden kwam Multatuli’s ’Max Havelaar’ op de markt, wat door velen nog steeds gezien wordt als de beste roman die ooit verscheen in Nederland. Vanaf de eerste letter tot aan de laatste punt is het een revolutionair pareltje. Dat wij anno 2019 massaal nog een boek lezen wat halverwege de negentiende eeuw diende als pamflet, bewijst dat ''de Max Havelaar'' een indrukwekkende vorm heeft. 
Ondertussen is ''de Max Havelaar'' zo'n ''belang'' geworden voor de samenleving, dat wanneer je het boek niet gelezen hebt je het verhaal zo goed als helemaal kent. Het miraculeuze toneelstuk aan het begin van de roman, waarin Barbertje moet hangen, is een voorproefje van het verhaal. Het gebruiken van zo'n toneelstuk om de boodschap van het verhaal, onrecht, te versterken is een indrukwekkende manier om de pamflet mee te beginnen. Des niet te min heeft het einde van ''de Max Havelaar'' ook een verbazingwekkende wending. Multatuli neemt zelf het woord voor een aanklacht tegen de beschreven corruptie en schrijft een opdracht aan het staatshoofd, koning Willem III. 
Op 13 oktober 1859 schreef Multatuli aan zijn vrouw ‘Lieve hart mijn boek is af, mijn boek is af!’ Dit was het begin van een politieke onruststoker die uitgroeide tot een van de beste romans die de Nederlandse literatuur rijk is. Op 13 oktober 1859 schreef Multatuli geschiedenis die nooit meer verloren zou gaan en door velen meer dan gewaardeerd wordt.