Ferdinand Bordewijk
Bint
Drieëntwintigste druk uitgegeven door Nijgh & van Ditmar, 's Gravenhage in 1985
Het boek heeft 78 bladzijden en heeft meerdere korte hoofdstukken met een titel

Samenvatting

Aan het begin van een nieuw schooljaar, rond het jaar 1934, begint meneer De Bree op een school als docent Nederlands. Meneer De Bree gaat aan vier verschillende klassen les geven, waarbij in alle vier de klassen de leerlingen zich verschillend gedragen. Meneer De Bree moet ook de meest beruchte klas, klas 4D, les geven. Deze klas staat bekend om zijn brutale en drukke leerlingen die niet op hun mondje gevallen zijn. Het is echter wel de favoriete klas van meneer Bint, aangezien ze de vorige docent Nederlands hebben weggepest.

Meneer De Bree vindt het erg fijn dat er onder strenge omstandigheden les wordt gegeven op school. Hij pakt zijn eigen klassen dan ook erg streng aan om te laten weten wie de baas is. Zijn manier van lesgeven blijkt al snel te werken: alle leerlingen uit alle vier de klassen luisteren netjes naar hem. Toch vinden de meeste leerlingen het naar om onder de strenge omstandigheden van meneer De Bree te werken. Ze vinden hem te streng, te boos en te afstandelijk. Op een gegeven moment vragen de leerlingen zelfs of hij vrede wil sluiten in de klas, zodat het iets gezelliger wordt. Aangezien meneer De Bree overtuigd is van zijn manier van les geven, gaat hij daar niet mee akkoord. Hij zal altijd zo streng en afstandelijk les geven zoals hij nu doet.

Een leerling, Van Beek, heeft tegenover het docententeam gedreigd met zelfmoord als hij een onvoldoende krijgt voor zijn schoolwerk. Tijdens een rapportvergadering komt dit ter sprake en het docententeam vindt dat Van Beek onvoldoende gewerkt heeft om een voldoende te krijgen. Van Beek wordt dus beoordeeld met een onvoldoende. Als Van Beek dit te horen krijgt pleegt hij eventjes later zelfmoord. De directeur Bint heeft hier gemengde gevoelens bij: hij wilde niet ingaan op het dreigement, maar is tegelijkertijd ook bang dat de zelfmoord van een leerling voor een hoop problemen zorgt.

Rond Pasen gaan de leerlingen met docenten op hun jaarlijkse schoolreisje. Ze reizen via Bergen op Zoom af naar België, en vervolgens naar Noord-Frankrijk.  Omdat een collega van meneer De Bree vader geworden is, moet meneer De Bree ineens mee op schoolreisje. Hij krijgt de taak om op de helft van de beruchte klas 4D letten. Onder het strenge regime van meneer De Bree verloopt het schoolreisje met klas 4D erg goed.

Nadat de leerlingen en docenten weer terug zijn op school, vraagt Bint aan meneer De Bree of hij nog een jaar langer op school les wil geven. Meneer De Bree was in de eerste instantie van plan om maar een jaartje les te geven. In de eerste instantie zegt meneer De Bree dat hij niet meer terug wil komen, maar later als hij thuis zit bedenkt hij zich toch en stuurt hij een briefje naar Bint met de mededeling dat hij toch nog een jaar les wil geven.

Als meneer De Bree het volgende schooljaar vol goede moed weer wil beginnen, blijkt dat Bint verdwenen is. Bint wilde namelijk niet meer langer als directeur op een school werken waar een leerling zelfmoord gepleegd heeft. Een collega, meneer Donkers, is de nieuwe directeur geworden.

Meneer De Bree probeert Bint thuis nog eens op te zoeken, maar keer op keer wordt hij aan de deur geweigerd. Bint doet alsof hij er niet meer is, en wil geen contact meer met anderen.

////

Op een sombere ochtend in november meldt zich een nieuwe leraar op de school van Bint. Het is De Bree. Hij zal voor het hele jaar invallen voor een andere docent die is weggepest. Het is zijn eerste baan als leraar en hij is niet van plan om langer dan noodzakelijk te blijven.
Als hij Bint ontmoet heeft hij direct groot ontzag voor de man met de stalen tucht. De school is berucht geworden in de stad en laat al drie jaar lang geen leerlingen meer toe omdat er al veel is geruzied door ouders over Bints strenge regime, maar Bint is onbuigzaam en zet zijn wil door, met als gevolg dat er alleen nog maar vierde- en vijfdeklassers over zijn.

Het eerste uur moet De Bree les geven in 4D, een klas die Bint persoonlijk heeft samengesteld. De Bree noemt deze klas consequent 'de Hel' en de leerlingen van 4D worden ook steeds als monsterlijke dieren beschreven. Vanaf het begin is het duidelijk voor De Bree dat deze klas 'een meesterwerk in wording' is, en zijn onverdeelde aandacht nodig heeft. Elke verslapping zou fataal kunnen zijn voor de volgroeiing van 'Bints monsters'.

Met de drie andere klassen heeft De Bree weinig moeite. De eerste klas typeert hij als “de bloemenklas” en de leerlingen als "planten" of "bloemen". De tweede klas noemt hij “de bruinen”, een zeer leergierige klas. De derde is ijverig, maar kleurloos. Daarom noemt De Bree hen “de grauwen”.

Na een slecht kerstrapport pleegt een van de leerlingen, Van Beek, zelfmoord. Bint voorspelde al dat dit zou gebeuren, maar wenst zich niet te laten chanteren en grijpt dus ook niet in. Hierdoor ontstaat een oproer, maar dat wordt neergeslagen door de Hel, geïnstrueerd door Bint. Ook een opstand door tegenstanders van Bint wordt door hen neergeslagen. De tegenstanders worden van school gestuurd, waaronder aanstichter Jérôme Fléau, met zijn "wimpers van zijde" die De Bree al nooit vertrouwde.

Met de schoolreis gaat De Bree mee met de helft van "de Hel". Twee leerlingen worden gestraft omdat ze tegen de instructies in toch hun eigen route hebben gevolgd.
Aan het eind van het jaar besluit De Bree toch te blijven, ondanks zijn voornemen na een jaar weg te gaan, maar Bint is weg. De dood van Van Beek had hij zich toch aangetrokken. Zo blijkt dat zelfs Bint niet is opgewassen tegen zijn eigen regime. De Bree wilde hem nog eens opzoeken, maar hij werd aan de deur geweigerd.
4D is inmiddels 5C, examenklas. Hoewel de klas een voorstel doet om vrede te sluiten geeft De Bree niet toe en is het wat hem betreft nog steeds oorlog.

Opbouw en compositie

Het verhaal speelt zich rond de jaren 30 af. Rond die tijd werd de laatste school afgeschaft waar orde werd gehouden door middel van tucht. Het is ook de tijd van de economische crisis armoede is dan ook te merken (het enige meisje uit 4D, “de hel” heeft slechts flarden van boeken, volledig versleten, en de ontslagen conciërge en schoonmaakster bedelen aan de deur omdat ze geen steun krijgen).
1934 is ook de tijd van het opkomend nationalisme. Het was Bints’ doel om de leerlingen van zijn school er voor op te leiden niet bang te zijn in de maatschappij waarin korte bevelen gegeven worden. “De hel” zou dan ook perfect functioneren in de maatschappij.

Tijdsverloop

Dit verhaal is chronologisch geschreven. Het begint net na de zomervakantie en eindigt net na de volgende zomervakantie. De vertelde tijd is dus ongeveer een schooljaar. De Bree mist namelijk het eerste deel van het schooljaar, omdat hij toen nog aan zijn eigen studie werkte, en pas gevraagd wordt als zijn voorganger Van Fleer is weggepest. De rest van het schooljaar geeft hij les als leraar Nederlands, en na een heroverweging besluit hij toch het volgende jaar in te gaan, waarvan het begin in het boek nog wordt beschreven.
Veel flashbacks of flash-forwards komen niet in dit boek voor. De enige flash-forward gaat over Van Beek die zelfmoord wil plegen. Er is ook sprake van een flash-forward als De Bree denkt hoe de leerlingen zich over 10 jaar in de maatschappij zullen gedragen.

Ruimte 

Het verhaal speelt zich grotendeels af op de school van Bint (middelbare school), het speelt zich waarschijnlijk af in een grote stad omdat op weg naar school eerst door de armoewijken gelopen moet worden. Het schoolgebouw is kil, koud en verlaten.  Een klein gedeelte van het verhaal speelt zich af in Nederland, België en Noord-Frankrijk tijdens een fietstocht die georganiseerd is door de school.

Wijze van vertellen

Het verhaal is vanuit twee verschillende perspectieven geschreven. Het verhaal wordt vanuit het hij-perspectief vanuit het standpunt van zowel Bint als meneer Van Bree geschreven. Vanuit deze twee personages komt er één verhaallijn en deze verhaallijn laat het verhaal vanuit het perspectief van meneer van Bree zien.

Motieven

Stalen tucht
Het scheppen van orde en mensen met een sterke persoonlijkheid door een ijzeren discipline.

Schoolmaatschappij
Door op school al te beginnen met het handhaven van de orde en door een ijzeren discipline kweek je mensen met een sterke persoonlijkheid, die later in de maatschappij zullen slagen.

Macht
De Bree laat zijn leerlingen zien dat hij het voor het zeggen heeft door ze hard te straffen.

 

Thema

Geestelijke weerbaarheid
In de periode waarin het boek afspeelt, tussen de Eerste en de Tweede wereldoorlog in, rond de economische crisis van gekheid niet wist bij welke groep zij zich wilde aansluiten, of hoe zij zich wilde gedragen. Het nationaalsocialisme kwam op, en veel mensen sloten zich zonder er bij na te denken aan bij deze partij, in de hoop op meer welvaart. Bint probeert via tucht maatschappelijke reuzen te kweken, die niet bang zijn in de maatschappij, wat hem voor een groot deel is gelukt, want de saamhorigheid is ontzettend hoog in zijn favoriete klas.

Tucht
Het hoofdthema in Bint is de bestrijding van de chaos door stalen tucht. De stalen tucht wordt tegenover de dreigende verwildering gesteld. Bordewijk schreef deze roman in een angstaanjagende en chaotische tijd. Er heerst een economische crisis, er dreigt een politieke chaos. Het gaat in de roman om de bestrijding van de chaos, van het monster in de mens door een harde tucht.

 

School-maatschappij
Daarnaast speelt de tegenstelling school-maatschappij een grote rol. Bint wil ‘maatschappelijke reuzen’ vormen, om de aansluiting naar de maatschappij beter mogelijk te maken.

Personages

Bint

Bint is de oude, rietmagere directeur (met een grauwe sik) van een middelbare school. Hij heeft vijf jaar geleden een nieuw systeem bedacht waar orde en tucht moeten zorgen voor maatschappelijke reuzen. Met de reuzen bedoelt hij dat zij niet bang zijn voor de maatschappij, en dat er een hoge mate van saamhorigheid is. Hij haat namelijk de bandenloosheid en de verwildering van de tijd waarin hij leeft. Aan het einde van het verhaal verdwijnt Bint. Zijn opvolger Donkers zegt dat zijn vertrek te maken heeft met de zelfmoord van Van Beek. Mij wordt niet helemaal duidelijk of hij ontslag genomen heeft, omdat hij de zelfmoord niet kon verwerken, of dat hij ontslagen is door hogerhand, omdat zijn systeem nogal wat opschudding veroorzaakt. Het laatste lijkt me overigens het meest voor de hand liggende. Bint is een man met principes. Zijn dochter woont bij hem in huis met haar twee kinderen nadat haar man zich na het maken van een enorme schuld van kant had gemaakt. De schuld betaalt hij voor haar af, zijn hele leven lang.

De Bree

De Bree is de opvolger van Van Fleer, die is weggepest door de leerlingen uit 4D. Hij is leraar Nederlands die direct bij de eerste les aan 4D, “de hel”, de oorlog verklaart. De Bree is een rustige pijprokende man, die een jaar wat afleiding wil en meer in contact wil komen met de werkelijkheid en daarom gaat lesgeven. Thuis bij zijn hospita is hij bezig met een studie over Anna Maria van Schuurman. De Bree zijn eerzucht is zijn wetenschap, hij leeft bijna aseksueel.
De Bree kan zich goed vinden in het systeem van Bint, en treurt wanneer hij de school verlaat. Hij probeert nog in contact met Bint te komen, maar dit lukt hem niet. Dan komt de gedachte bij hem op, dat de ziel van Bint in de school verder leeft, en zijn bijgetekende periode begint hij daarom met meer goede zin dan anders.

 

Titel

Bint is de directeur van de school in het verhaal, die een systeem van ijzeren tucht en discipline heeft bedacht en wil handhaven. Uiteindelijk gaat hij hier zelf aan ten gronde.

Ondertitel

De ondertiteling ‘Roman van een zender’ heeft te maken met het karakter van deze man. Hij legt iedereen als zender zijn ideeën over opvoeding en onderwijs op door van iedereen ijzeren tucht te eisen.

Motto

Dit boek heeft geen motto

 

Literaire stroming 

Bint is op een nuchtere en afstandelijke manier geschreven. De beschrijving heeft een documentair karakter. Hiermee kan het werk worden toegekend aan de stroming van de nieuwe zakelijkheid.